కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
అంగదుఁ డాగ్రహించి దమయంతినిఁ దిట్టెను గర్ణుఁ డేడ్వఁగన్.
(ఇంకా జ్వరం తగ్గలేదు. మందులు వాడుతున్నాను. పద్యరచన శీర్షికను ఇవ్వలేకపోతున్నాను. మన్నించండి.)
31, జనవరి 2016, ఆదివారం
30, జనవరి 2016, శనివారం
సమస్య – 1929 (అదిగో ద్వారక...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
అదిగో ద్వారక యనఁ గననయ్యెను ఢిల్లీ.
(ఇంకా జ్వరం తగ్గలేదు. మందులు వాడుతున్నాను. పద్యరచన శీర్షికను ఇవ్వలేకపోతున్నాను. మన్నించండి.)
29, జనవరి 2016, శుక్రవారం
సమస్య – 1928 (వివాద నిలయములు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
వివాద నిలయములు విశ్వవిద్యాలయముల్.
(నిన్నటినుండి జ్వరం. మధ్యాహ్నంనుండి తీవ్రమయింది. కష్టంమీద సమస్యను షెడ్యూల్ చేశాను. పద్యరచన శీర్షికను ఇవ్వలేకపోతున్నాను. మన్నించండి.)
28, జనవరి 2016, గురువారం
సమస్య – 1927 (పురుషుని నిందించు సతిని...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
పురుషుని నిందించు సతినిఁ బూజింతు రిలన్.
27, జనవరి 2016, బుధవారం
ఛందస్సు పాఠాలు -3
యతి ప్రాసలు
క్రింది పద్యాన్ని గమనించండి.
నిరుపమగుణజాలా *నిర్మలానందలోలా
దురితఘనసమీరా *దుష్టదైత్యప్రహారా
శరధిమదవిశోషా *చారుసద్భక్తపోషా
సరసిజదళనేత్రా *సజ్జనస్తోత్రపాత్రా.
ఈ పద్యం పేరు మాలినీవృత్తం. దీని గణాలు న-న-మ-య-య. యతిస్థానం 9. ప్రాసనియమం ఉంది.
‘వృత్తం’ అంటే ఏమిటో తరువాత తెలుసుకుందాం.
‘గణాల’ గురించి తెలుసుకున్నాం.
‘యతిస్థానం 9’ అని ఉంది. అదేమిటో చూద్దాం... మొదటిపాదంలో మొదటి అక్షరం ‘ని’, తొమ్మిదవ అక్షరం ‘ని’. రెండవపాదంలో మొదటి అక్షరం ‘దు’, తొమ్మిదవ అక్షరం ‘దు’. నాల్గవపాదంలో మొదటి అక్షరం ‘స’, తొమ్మిదవ అక్షరం ‘స’. ఈ విధంగా ప్రతి పాదంలో మొదటి అక్షరం, తొమ్మిదవ అక్షరం ఒకేవిధంగా ఉన్నాయి. దీనిని యతిమైత్రి అంటారు.
ఒక్కొక్క పద్యానికి ఒక్కొక్క స్థానం యతిగా గుర్తింపబడింది. పై పద్యంలో మూడవపాదంలో మొదటి
అక్షరం ‘శ’ కాగా,
తొమ్మిదవ అక్షరం ‘చా’ ఉంది. అంటే యతిస్థానంలో ఆ పాదంలోని మొదటి అక్షరమే కాక, దానితో మిత్రత్వం కలిగిన వేరే అక్షరాలు వేయవచ్చు. అవేమిటో ‘యతిమైత్రి’ అన్న శీర్షికలో వివరంగా తెలుసుకుందాం.
‘ప్రాసనియమం ఉంది’ అంటే ఏమిటో తెలుసుకుందాం... పై పద్యంలో ప్రతిపాదంలో రెండవ అక్షరంగా
వరుసగా రు, రి, ర, ర అనే అక్షరాలు ఉన్నాయి. ఈ విధంగా అన్నిపాదాలలోని రెండవ అక్షరం
ఒకే హల్లై ఉండడం ప్రాస అంటారు. దీని గురించి ‘ప్రాసమైత్రి’
అనే శీర్షికలో వివరంగా తెలుసుకుందాం.
యతిమైత్రి
ఛందస్సులో యతి అనేది ఒక పారిభాషికపదం. సంస్కృతంలో దీనికి విచ్ఛేదమని
అర్థం. విచ్ఛేదమంటే ఏ పదానికి ఆ పదం విడిపోవడం అని తాత్పర్యం. ‘కస్తూరీతిలకే లలాటఫలకే వక్షస్థలే కౌస్తుభం’
ఇది శార్దూలవృత్తం. దీని యతిస్థానం 13. అంటే 12వ అక్షరంతో ఒక పదం పూర్తయి 13వ అక్షరంతో మరొక పదం
ప్రారంభం అవుతుంది. ఇది సంస్కృత సంప్రదాయం.
కాని తెలుగులో పదవిచ్ఛేదం కాకుండా పాదంలోని మొదటి అక్షరంతో మైత్రి
కలిగిన మరో అక్షరాన్ని ఆ స్థానంలో వేయవచ్చు.
ఈ మైత్రి అచ్చులకు,
హల్లులకు వేరువేరుగా ఉంటుంది. యతిమైత్రి హల్లులకే కాక, వాటితో కలిసిన అచ్చులకు కూడ వర్తిస్తుంది.
పదాలమధ్య సంధి జరిగినపుడు రెండవపదం మొదటిఅచ్చుకు యతి చెల్లించాలి.
ఉదా- *అతులవిక్రముఁ డతఁడు వి*ద్యాధికుండు (విద్యా +*అధికుండు).
ఒకటికంటె ఎక్కువ హల్లులు కల సంయుక్తాక్షరం పాదం మొదటి అక్షరంగా
కాని, యతిస్థానంలో కాని ఉంటే అందులో ఏదో ఒక హల్లుకు మైత్రిని పాటించవచ్చు.
ఉదా- (i) *స్మరజనకా వాసుదేవ *సజ్జనవినుతా
(‘స్మ’ అనే సంయుక్తాక్షరంలోని ‘స’కు యతి). (ii)
*క్రతురక్షక దీనబంధు *రాక్షసవైరీ (‘క్ర’ అనే సంయుక్తాక్షరంలో ‘ర’కు యతి). (iii)
*పరిపాలింపు మని నిన్ను *ప్రార్థింతు హరీ (‘ప్రా’ లోని ‘ప’కు యతి). (iv)
*రక్షించెడి దేవుడవని *ప్రార్థింతు సదా (‘ప్రా’లోని ‘ర’కు యతి).
యతిమైత్రి కలిగిన అక్షరాలు....
1)
అ-ఆ-ఐ-ఔ
2)
ఇ-ఈ-ఋ-ౠ-ఎ-ఏ.
3)
ఉ-ఊ-ఒ-ఓ.
గమనిక - హల్లుతో పాటు దాని మీది అచ్చుకు
కూడా యతిమైత్రి పాటించాలి. ఉదా- i)క-కా-కై-కౌ;
ii)కి-కీ-కృ-కౄ-కె-కే; iii)కు-కూ-కొ-కో.
4)క-ఖ-గ-ఘ
5)
చ-ఛ-జ-ఝ-శ-ష-స
6)
ట-ఠ-డ-ఢ
7)
త-థ-ద-ధ
8)
ప-ఫ-బ-భ-వ
9)
అనుస్వారం(సున్న)తో కూడిన వర్గాక్షారాలు నాలుగు ఆ వర్గపు
పంచమాక్షరం (అనునాసికాక్షరం)తో యతి చెల్లుతాయి.
ంక,ంఖ,ంగ,ంఘ-ఙ;
ంచ,ంఛ,ంజ,ంఝ-ఞ;
ంట,ంఠ,ండ,ంఢ-ణ;
ంత,ంథ,ంద,ంధ-న;
ంప,ంఫ,ంబ,ంభ-మ.
10)
పు,ఫు,బు,భు-ము.
11)
ర-ఱ-ల-ళ.
12)
న-ణ.
13)
అచ్చులతో య,హ లకు యతి చెల్లుతుంది. అంటే (i) అ,ఆ,ఐ,ఔ, య,యా,యై,యౌ, హ,హా,హై,హౌ;
(ii) ఇ,ఈ,ఋ,ౠ,ఎ,ఏ, యి,యీ,యె,యే, హి,హీ,హృ,హె,హే; (iii) ఉ,ఊ,ఒ,ఓ, యు,యూ,యొ,యో,
హు,హూ,హొ,హో.
14)
‘క్ష’ అనేది కకార, షకారాల సంయుక్తాక్షరం కనుక దానికి క,ఖ,గ,ఘలతోను,
చ,ఛ,జ,ఝ,శ,ష,సలతోను యతి చెల్లుతుంది.
15)
యతిమైత్రి లేని అక్షరాలు రెండింటికి ఋత్వం ఉన్నట్లయితే వాటికి యతి చెల్లుతుంది.
ఉదా. కృ-తృ.
ఇవి ముఖ్యమైన యతిభేదాలు. ఇంకా ఎన్నో భేదాలున్నాయి. అవి తరువాత
వివరంగా తెలిసికొనవచ్చు. ఆసక్తి కలవారు క్రింది
లింకులను చూడండి.
(తరువాతి పాఠంలో ‘ప్రాసమైత్రి’ని గురించి తెలుసుకుందాం)
సమస్య – 1926 (గుండ్రాతికి నోరు వచ్చి…)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
గుండ్రాతికి నోరు వచ్చి
గొల్లున నేడ్చెన్.
ఈ సమస్యను సూచించిన గోలి హనుమచ్ఛాస్త్రి గారికి ధన్యవాదాలు.
26, జనవరి 2016, మంగళవారం
సమస్య – 1925 (వందే మాతర మన్నమాట...)
కవిమిత్రులారా,
గణతంత్ర దినోత్సవ శుభాకాంక్షలు!
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
వందే మాతర మన్నమాట చెవి కింపై తోఁచ దెవ్వారికిన్.
పద్యరచన - 1158
కవిమిత్రులారా,
“జనగణమనోధినాయక....”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ పద్యాన్ని పూర్తి చేయండి.
25, జనవరి 2016, సోమవారం
సమస్య – 1924 (తెలుఁ గదేల...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
తెలుఁ గదేల నీకుఁ దెలుఁగుబిడ్డ.
24, జనవరి 2016, ఆదివారం
దత్తపది - 87 (ఆవు-మేక-కుక్క-పిల్లి)
కవిమిత్రులారా,
ఆవు - మేక - కుక్క - పిల్లి
పై పదాలను ఉపయోగించి భారతార్థంలో
మీకు నచ్చిన ఛందంలో పద్యాన్ని వ్రాయండి.
(ఈరోజు మా చెల్లెలి ఊరికి వెళ్తున్నాను. అక్కడ నెట్‍వర్క్ సిగ్నల్స్ ఉండవు. రాత్రికి తిరిగి వచ్చిన తరువాత మీ పూరణలను సమీక్షిస్తాను. ఈలోగా మీరు పరస్పర గుణదోష విచారణ చేసుకుంటే బాగుంటుందని నా మనవి)
పద్యరచన - 1156
కవిమిత్రులారా,
“చేతులారంగ శివునిఁ బూజింపఁడేని
నోరునొవ్వంగ హరికీర్తి నుడువఁడేని
దయయు సత్యంబు లోనుగాఁ దలఁపడేని
గలుగనేటికిఁ దల్లుల కడుపుచేటు”
పై పద్యభావాన్ని ఏదైనా వృత్తంలో తెల్పండి.
(ఈరోజు మా చెల్లెలి ఊరికి వెళ్తున్నాను. అక్కడ నెట్‍వర్క్ సిగ్నల్స్ ఉండవు. రాత్రికి తిరిగి వచ్చిన తరువాత మీ పద్యాలను సమీక్షిస్తాను. ఈలోగా మీరు పరస్పర గుణదోష విచారణ చేసుకుంటే బాగుంటుందని నా మనవి)
“చేతులారంగ శివునిఁ బూజింపఁడేని
నోరునొవ్వంగ హరికీర్తి నుడువఁడేని
దయయు సత్యంబు లోనుగాఁ దలఁపడేని
గలుగనేటికిఁ దల్లుల కడుపుచేటు”
పై పద్యభావాన్ని ఏదైనా వృత్తంలో తెల్పండి.
(ఈరోజు మా చెల్లెలి ఊరికి వెళ్తున్నాను. అక్కడ నెట్‍వర్క్ సిగ్నల్స్ ఉండవు. రాత్రికి తిరిగి వచ్చిన తరువాత మీ పద్యాలను సమీక్షిస్తాను. ఈలోగా మీరు పరస్పర గుణదోష విచారణ చేసుకుంటే బాగుంటుందని నా మనవి)
23, జనవరి 2016, శనివారం
సమస్య – 1923 (నన్నయ తిక్కనాది కవినాథులు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
నన్నయ తిక్కనాది కవినాథులు సెప్పినదే కవిత్వమా?
22, జనవరి 2016, శుక్రవారం
సమస్య – 1922 (గడ్డిపూవు విలువ...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
గడ్డిపూవు విలువ కడుఁ బ్రియమ్ము.
ఈ సమస్యను సూచించిన పోచిరాజు సుబ్బారావు గారికి ధన్యవాదాలు.
21, జనవరి 2016, గురువారం
సమస్య – 1921 (హృద్రోగము మేలుసేయు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
హృద్రోగము మేలుసేయు నెల్లజనులకున్.
పద్యరచన - 1154
కవిమిత్రులారా,
“సతి పుట్టింటికి నేగిన....”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ పద్యాన్ని వ్రాయండి.
(దీనిని సూచించిన కవిమిత్రునకు ధన్యవాదాలు)
20, జనవరి 2016, బుధవారం
సమస్య – 1920 (కుంభకర్ణుండుఁ గర్ణుండు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
కుంభకర్ణుండుఁ గర్ణుండుఁ గూడి రొకట.
పద్యరచన - 1153
కవిమిత్రులారా,
“పతి పరదేశం బేగిన....”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ పద్యాన్ని వ్రాయండి.
19, జనవరి 2016, మంగళవారం
సమస్య – 1919 (రావణు కథ లేక వ్రాసె....)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
రావణు కథ లేక వ్రాసె రామాయణమున్.
18, జనవరి 2016, సోమవారం
సమస్య – 1918 (అపరాధము కాదు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
అపరాధము కాదు తల్లి నాశ్రమ మంపన్.
ఈ సమస్యను పంపిన ఆంజనేయ శర్మ గారికి ధన్యవాదాలు.
పద్యరచన - 1151
కవిమిత్రులారా,
“సిరిగలవానికిఁ జెల్లును
దరుణులఁ బదియారువేలఁ దగఁ బెండ్లాడన్,
దిరిపెమున కిద్దరాండ్రా?
పరమేశా గంగ విడుము పార్వతి చాలున్.
ఈ శ్రీనాథుని చాటువును అన్యచ్ఛందంలో చెప్పండి.
“సిరిగలవానికిఁ జెల్లును
దరుణులఁ బదియారువేలఁ దగఁ బెండ్లాడన్,
దిరిపెమున కిద్దరాండ్రా?
పరమేశా గంగ విడుము పార్వతి చాలున్.
ఈ శ్రీనాథుని చాటువును అన్యచ్ఛందంలో చెప్పండి.
17, జనవరి 2016, ఆదివారం
సమస్య – 1917 (భార్యకు భాష రాదనుచు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
భార్యకు భాష రాదనుచుఁ బల్కెను బ్రహ్మ సభాముఖమ్ముగన్.
ఈ సమస్యను పంపిన భాగవతుల కృష్ణారావు గారికి ధన్యవాదాలు.
16, జనవరి 2016, శనివారం
సమస్య – 1916 (దైవనింద హితము...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
దైవనింద కడు హితమ్ముఁ గూర్చు.
పద్యరచన - 1149
కవిమిత్రులారా,
ఈనాటి పద్యరచనకు అంశం...
“అయ్యప్ప - జ్యోతి దర్శనము”
(ఈ అంశాన్ని సూచించిన పోచిరాజు సుబ్బారావు గారికి ధన్యవాదాలు)
15, జనవరి 2016, శుక్రవారం
సమస్య – 1915 (చింత లెన్నియొ కూర్చు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
చింత లెన్నియొ కూర్చు సంక్రాంతి మనకు.
14, జనవరి 2016, గురువారం
సమస్య – 1914 (భోగిపండ్లు వోయ...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
భోగిపండ్లు వోయఁ బోయె నుసురు.
13, జనవరి 2016, బుధవారం
సమస్య – 1913 (కుజను లెల్ల సజ్జనులె...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
కుజను లెల్ల సజ్జనులె యీ కువలయమున.
ఈ సమస్యను సూచించిన పోచిరాజు కామేశ్వర రావు గారికి ధన్యవాదాలు.
పద్యరచన - 1146
కవిమిత్రులారా,
“కలఁ డందురు...”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ దైవపరంగా కాకుండా పద్యాన్ని పూర్తి చేయండి.
దీనిని పంపిన పోచిరాజు సుబ్బారావు గారికి ధన్యవాదాలు.
12, జనవరి 2016, మంగళవారం
మన పండుగ సంక్రాంతి! పొంగల్ కాదు...
తెలుగు సోదరీసోదరులకు విన్నపం...
‘పొంగల్’ తమిళుల పండుగ. మన పండుగ ‘సంక్రాంతి’.
ఇంగ్లీషువాళ్ళు మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీని పాలిస్తున్న రోజుల్లో పోస్టల్ శాఖలో టెలిగ్రాం గ్రీటింగ్స్ ఇవ్వడానికి కొన్ని సందేశాలకు కోడ్ నెంబర్లు ఇచ్చారు. టెలిగ్రాం ఫారం మీద ఆ సందేశాన్ని పూర్తిగా వ్రాయకుండా దాని కోడ్ నెంబర్ వ్రాస్తే చాలు... ఆ సందేశం పూర్తిగా పంపబడేది. వాళ్ళు పండుగలకు కోడ్ నెంబర్లు ఇచ్చే సమయంలో తమిళుల ప్రాబల్యం ఎక్కువగా ఉన్న ప్రాంతంలో వాళ్ళ కార్యాలయాలు ఉండడం వల్ల, జనవరి 14న ఒకేరోజు తెలుగువాళ్ళు, తమిళులు పండగ జరుపుకొనడం వల్ల ఇద్దరిదీ ఒకే పండగ అనుకొని కేవలం ‘పొంగల్’కు మాత్రమే కోడ్ నెం. ఇచ్చారు. స్వాతంత్ర్యం వచ్చి విశాలాంధ్ర ఏర్పడిన తర్వాత కూడా పోస్టల్ వాళ్ళు అందులో సంక్రాంతిని చేర్చలేదు. దాంతో గత్యంతరం లేక మనవాళ్ళు పొంగల్ కోడ్‍నే ఉపయోగించారు.
ఎప్పుడో ఇరవై ఏళ్ళ క్రితం ఒక మిత్రుడు దారిలో కలిసి “హాపీ పొంగల్” అన్నాడు.
నేను “సారీ...” అన్నాను.
అతడు విస్తుపోయి “అదేమిటి?” అని అడిగాడు.
“నేను తెలుగువాణ్ణి. నువ్వూ తెలుగువాడివి. మనమధ్య ఈ తమిళుల పొంగల్ ఎందుకు రావాలి?” అన్నాను.
“తెలుగులో అయితే ‘సంక్రాంతి శుభాకాంక్షలు’ అంటాం. మరి ఇంగ్లీషులో ‘హాపీ పొంగల్’ అని కాక ఇంకేమనాలి?” అతగాడి ధర్మసందేహం.
“పొంగల్ అనేది ఇంగ్లీష్ పదం కాదు, తమిళ పదం. ఇంగ్లీషులో ‘హాపీ సంక్రాంతి’ అనడమే మనకు సరియైనది” అన్నాను.
మౌనంగా వెళ్ళిపోయాడు. నా వాదన అతనికి నచ్చలేదు.
ఎన్నో ఏళ్లుగా గమనిస్తున్నాను. సంక్రాంతినాడు తెలుగమ్మాయిలు (అమ్మలు కూడా) బ్రహ్మాండమైన ముగ్గులు వేసి “Happy Pongal” అని వ్రాస్తున్నారు.
తెలుగు నిఘంటువులు వెదికితే ఎందులోనూ ‘పొంగల్’ శబ్దం లేదు. ‘పొంగలి’ మాత్రం ఉంది. దానికి ‘పాలుచేర్చి పొంగించునట్టి అన్నము. (దీని భేదములు పప్పుపొంగలి, చక్కెరపొంగలి.)’ అని చెప్పారు. బ్రౌన్ తెలుగు-ఇంగ్లీష్ నిఘంటువులో ‘పొంగల్’ను పేర్కొనలేదు. అంటే ఆయన దృష్టిలో అది తెలుగుపదం కాదు. కాని ఇంగ్లీష్-తెలుగు నిఘంటువులో మాత్రం ‘Pongal = (Name of a Tamil feast in December January) పొంగలి పండుగ, సంక్రాంతి పండుగ’ అన్నాడు. ఇంగ్లీషువాడు కనుక ‘సంక్రాంతి’ని కూడ చేర్చాడు.
దయచేసి మీ బంధుమిత్రులకు సంక్రాంతి శుభాకాంక్షలు ఇంగ్లీషులో చెప్పినప్పుడు కూడా “Happy Sankranthi”, “Sankranthi Greetings” అని చెప్పండి.
జై తెలుగుతల్లీ!
సమస్య – 1912 (వారు వేఱు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
వారు వేఱు వీరి వారు వేఱు.
ఈ సమస్యను సూచించిన పోచిరాజు కామేశ్వర రావు గారికి ధన్యవాదాలు.
పద్యరచన - 1145
కవిమిత్రులారా,
“చేసిన వన్ని తప్పులని చింతిల నేమి ప్రయోజనంబు...”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ మీకు తోచిన అంశంపై పద్యాన్ని పూర్తి చేయండి.
దీనిని పంపిన పోచిరాజు కామేశ్వర రావు గారికి ధన్యవాదాలు.
11, జనవరి 2016, సోమవారం
సమస్య – 1911 (వనిత కామింప...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
వనిత కామింప నొల్లనివాఁడు గలఁడె?
10, జనవరి 2016, ఆదివారం
సమస్య – 1910 (సత్కార్యంబుల ఫలమ్ము...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
సత్కార్యంబుల ఫలమ్ము సంతాపమ్ముల్.
ఈ సమస్యను పంపిన పోచిరాజు కామేశ్వర రావు గారికి ధన్యవాదాలు.
పద్యరచన - 1143
కవిమిత్రులారా,
“వారిజాక్షులందు వైవాహికములందు
ప్రాణవిత్తమానభంగమందు
చకితగోకులాగ్రజన్మరక్షణమందు
బొంకవచ్చు నఘము వొంద దధిప!”
పై పద్యభావాన్ని మీకు నచ్చిన మరొక ఛందంలో చెప్పండి.
“వారిజాక్షులందు వైవాహికములందు
ప్రాణవిత్తమానభంగమందు
చకితగోకులాగ్రజన్మరక్షణమందు
బొంకవచ్చు నఘము వొంద దధిప!”
పై పద్యభావాన్ని మీకు నచ్చిన మరొక ఛందంలో చెప్పండి.
9, జనవరి 2016, శనివారం
సమస్య – 1909 (హరిని హరి హరించె...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
హరిని హరి హరించె హరి కనంగ.
పద్యరచన - 1143
కవిమిత్రులారా,
“కనియెన్ రాముడు...”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ పద్యాన్ని పూర్తిచేయండి.
ఈ అంశాన్ని పంపిన పోచిరాజు కామేశ్వర రావు గారికి ధన్యవాదాలు.
8, జనవరి 2016, శుక్రవారం
‘కిరాతార్జునీయంలో చిత్రకవిత్వం’
శ్రీ తాడిగడప శ్యామలరావు గారు
తమ బ్లాగు ‘శ్యామలీయం’లో ‘కిరాతార్జునీయంలో చిత్రకవిత్వం’ అన్న శీర్షికను ప్రారంభించారు.
తమ బ్లాగు ‘శ్యామలీయం’లో ‘కిరాతార్జునీయంలో చిత్రకవిత్వం’ అన్న శీర్షికను ప్రారంభించారు.
చిత్రకవిత్వంపై ఆసక్తి ఉన్న కవిమిత్రులు క్రింది లింకు ద్వారా ఆ వ్యాసాన్ని చూడవచ్చు.
కేవలం చూడడమే కాక వారి కృషిని అభినందిస్తూ వ్యాఖ్యలు పెడితే వారు ఉత్సాహంతో ఇటువంటి విశేషాలను ఇంకా ఎన్నో చెప్తారు.
తెలిసికొని ఆనందిద్దాం.
సమస్య – 1908 (ముదుసలిం గొట్టువారలే...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
ముదుసలిం గొట్టువారలే పోటుమగలు.
7, జనవరి 2016, గురువారం
సమస్య – 1907 (కట్నముఁ గోరిన వరుని...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
కట్నముఁ గోరిన వరుని జగమ్ము నుతించున్.
ఈ సమస్యను పంపిన ఆంజనేయ శాస్త్రి గారికి ధన్యవాదాలు.
పద్యరచన - 1141
కవిమిత్రులారా,
“ఊరక సజ్జనుం డొదిగియుండిననైన దురాత్మకుండు ని
ష్కారణ మోర్వలేక యపకారముచేయుట వాని విధ్యగా
చీరలు నూఱుటంకములు చేసెడివైనను బెట్టె నుండగాఁ
జేరి చినింగిపోఁ గొఱుకు చిమ్మట కేమి ఫలంబు భాస్కరా”
పై పద్యభావాన్ని మీకు నచ్చిన ఛందంలో చెప్పండి.
“ఊరక సజ్జనుం డొదిగియుండిననైన దురాత్మకుండు ని
ష్కారణ మోర్వలేక యపకారముచేయుట వాని విధ్యగా
చీరలు నూఱుటంకములు చేసెడివైనను బెట్టె నుండగాఁ
జేరి చినింగిపోఁ గొఱుకు చిమ్మట కేమి ఫలంబు భాస్కరా”
పై పద్యభావాన్ని మీకు నచ్చిన ఛందంలో చెప్పండి.
6, జనవరి 2016, బుధవారం
సమస్య – 1906 (కుందనమును కోమలాంగి...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
కుందనమును కోమలాంగి కోరదు సుమ్మీ!
(ఒకానొక అవధానంలో శ్రీ నరాల రామారెడ్డి గారు పూరించిన సమస్య)
పద్యరచన - 1140
కవిమిత్రులారా,
“కలఁ గంటిని కలలోనన్...”
ఇది పద్యప్రారంభం. దీనిని కొనసాగిస్తూ స్వేచ్ఛాభావంతో పద్యాన్ని పూర్తి చేయండి.
5, జనవరి 2016, మంగళవారం
సమస్య – 1905 (సవ్యసాచి సఖుఁడు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
సవ్యసాచి సఖుఁడు సైంధవునకు.
4, జనవరి 2016, సోమవారం
శతావధాన కార్యక్రమం 2016 ఫిబ్రవరికి వాయిదా.
తే.06-01-2016 నుండి 09-1-2016 వరకు
యాదాద్రిలో నిర్వహింప తలపెట్టిన
డా.మాడుగుల నాగఫణిశర్మ గారి
శతావధాన కార్యక్రమం
వారి కుమార్తె వివాహం కారణంగా
ఫిబ్రవరి 2016 కు వాయిదా పడింది.
కార్యక్రమ నిర్వహణ తేదీలు త్వరలో ప్రకటిస్తారు.
సమస్య – 1904 (బాటఁ బట్టి పోవు...)
కవిమిత్రులారా,
ఈరోజు పూరించవలసిన సమస్య ఇది...
బాటఁ బట్టి పోవువాఁడు ఖలుఁడు.
పద్యరచన - 1138
కవిమిత్రులారా,
“నచోరహార్యం న చ రాజహార్యం
న భ్రాతృభాజ్యం న చ భారకారీ|
వ్యయే కృతే వర్ధత ఏవ నిత్యం
విద్యాధనం సర్వధనప్రధానమ్||”
పై శ్లోకభావాన్ని మీకు నచ్చిన ఛందస్సులో చెప్పండి.
3, జనవరి 2016, ఆదివారం
ఛందస్సు నేర్చుకుందాం - 2
ఛందస్సు - పాఠం 2
గణాలు
గణం అంటే సమూహం. వ్యాకరణంలో అక్షరాల సమూహం పదమైనట్లు ఛందస్సులో
అక్షరాల సమూహం గణం అవుతుంది. పదాల వలెనే ఏకాక్షర, ద్వ్యక్షర, త్ర్యక్షర,
చతురక్షర గణాలున్నాయి.
ప్రధానంగా ఈ గణాలు రెండు వర్గాలుగా విభజింపబడ్డాయి. అవి (i) అక్షర గణాలు,
(ii) మాత్రాగణాలు.
‘చతుర్మాత్రాగణాలు’ అని
మరొక భేదం ఉంది.
(i)
అక్షర గణాలు :- గణంలోని అక్షరసంఖ్యను బట్టి ఏర్పడిన గణాలు ఇవి. వీటిలో మూడక్షరాల
గణాలు ప్రధానమైనవి.
1)
ఏకాక్షర గణాలు :- ఒకే అక్షరం ఉన్న గణాలు 2.
ఒక లఘువు - దీనిని ‘ల’ అంటారు. దీని చిహ్నం I.
ఒక గురువు - దీనిని ‘గ’ అంటారు. దీని చిహ్నం U.
2)
ద్వ్యక్షర గణాలు :- రెండక్షరాలున్న గణాలు 4.
UU - రెండు గురువులు - దీనిని ‘గగము (గా)’ అంటారు. (ఉదా. రామా)
UI - ఒక గురువు ఒక లఘువు - దీనిని ‘హగణము (గలము)’ అంటారు. గురువుకు ‘గ’, లఘువుకు ‘ల’ రెంటిని కలిపి ‘గలము’
అన్నారు. కాని ‘హగణము’
అనడమే ప్రసిద్ధం.
(ఉదా. రామ)
IU - ఒక లఘువు ఒక గురువు - దీనిని ‘వగణము (లగము)’ అంటారు. లఘువుకు ‘ల’, గురువుకు ‘గ’ రెంటిని కలిపి ‘లగము’
అన్నారు. (ఉదా.
హరీ)
II - రెండు లఘువులు - దీనిని ‘లలము (లా)’ అంటారు. పద్యాలలో దీని ఉపయోగం లేదు. (ఉదా. హరి)
3)
త్ర్యక్షర గణాలు :- మూడక్షరాల గణాలు 8.
UUU - మగణము (సర్వ గురువు) - శ్రీరామా.
UII - భగణము (ఆది గురువు) - మాధవ.
IUI - జగణము (మధ్య గురువు) - ముకుంద.
IIU - సగణము (అంత్యగురువు) - వరదా.
III - నగణము (సర్వ లఘువు) - వరద.
IUU - యగణము (ఆది లఘువు) - ముకుందా.
UIU - రగణము (మధ్య లఘువు) - మాధవా.
UUI - తగణము (అంత్య లఘువు) - శ్రీరామ.
ఈ మూడక్షరాల గణాలు తెలిసికొనడానికి ఒక సూత్రం ఉంది. అది ‘యమాతారాజభానసలగమ్’. దీనిని వ్రాసి
దీని క్రింద గురు లఘువులను గుర్తించండి. గణాలను క్రింది విధంగా తెలిసికొనవచ్చు.
యమాతారాజభానసలగమ్
I U U U
I U I I I U
యమాతా - IUU - యగణము.
మాతారా - UUU - మగణము.
తారాజ - UUI - తగణము.
రాజభా - UIU - రగణము.
జభాన - IUI - జగణము.
భానస - UII - భగణము.
నసల - III - నగణము.
సలగమ్ - IIU - సగణము.
గణాలను గుర్తించడానికి మరొక సూత్రం ఉంది. అది ఇది...
“సర్వగురువు మ - ఆదిమధ్యాంత గురువులు భజస.
సర్వలఘువు న - ఆదిమధ్యాంత లఘువులు యరత”
సర్వగురువు మగణము - అన్నీ గురువులు - UUU.
ఆదిగురువు భగణము - మొదట గురువు, తరువాత రెండు లఘువులు - UII.
మధ్యగురువు జగణము - మొదట లఘువు, మధ్యలో గురువు, చివర లఘువు
- IUI.
అంత్యగురువు సగణము - మొదట రెండు లఘువులు, చివర గురువు - IIU.
సర్వలఘువు నగణము - అన్నీ లఘువులు - III.
ఆదిలఘువు యగణము - మొదట లఘువు, తరువాత రెండు గురువులు
- IUU.
మధ్యలఘువు రగణము - మొదట గురువు, మధ్యలో లఘువు,
చివర గురువు - UIU.
అంత్యలఘువు తగణము - మొదట రెండు గురువులు, చివర లఘువు - UUI.
4)
చతురక్షర గణాలు :- నాలుగక్షరాల గణాలు 16.
మూడక్షరాల గణాలు తెలిస్తే నాలుగక్షరాల గణాలను తెలిసికొనడం
సులభం. ఎలాగంటే III - ఇది నగణము. దీని తరువాత లఘువు చేరితే న(గణము)+ల(లఘువు)= నలము
- IIII. నగణము తరువాత గురువు చేరితే న(గణము)+గ(గురువు)=నగము - IIIU. ఇలాగే మిగిలినవి.
UUUU - మగము (మగణము+గురువు) - శ్రీలక్ష్మీశా
UUUI - మలఘువు (మగణము+లఘువు) - శ్రీలక్ష్మీశ. (‘మలము’ అనరాదు)
UIIU - భగురువు (భగణము+గురువు) - చక్రధరా. (‘భగము’ అనరాదు)
UIII - భలము (భగణము+లఘువు) - చక్రధర.
IUIU - జగము (జగణము+గురువు) - మురాంతకా.
IUII - జలము (జగణము+లఘువు) - మురాంతక.
IIUU - సగము (సగణము+గురువు) - మురవైరీ.
IIUI - సలము (సగణము+లఘువు) - మురవైరి.
IIIU - నగము (నగణము+గురువు) - మురహరా.
IIII - నలము (నగణము+లఘువు) - మురహర.
IUUU - యగము (యగణము+గురువు) - మురధ్వంసీ.
IUUI - యలము (యగణము+లఘువు) - మురధ్వంసి.
UIUU - రగము (రగణము+గురువు) - శ్రీనివాసా.
UIUI - రలము (రగణము+లఘువు) - శ్రీనివాస.
UUIU - తగము (తగణము+గురువు) - లక్ష్మీపతీ.
UUII - తలము (తగణము+లఘువు) - లక్ష్మీపతి.
పై 16 గణాలలో కేవలం నలము (IIII),
నగము (IIIU),
సలము (IIUI)
అనే మూడు గణాలు మాత్రమే ఉపయోగపడతాయి. అదికూడ ఆటవెలది, తేటగీతి, ద్విపద,
సీసపద్యాలకు మాత్రమే. కనుక మిగిలినవాటిని నేర్చుకొనవలసిన అవసరం లేదు.
(ii)
మాత్రాగణాలు :- అక్షరసంఖ్యకు ప్రాధాన్యం లేకుండ ఏర్పడినవి మాత్రాగణాలు. ఇవి సూర్య,
ఇంద్ర,
చంద్రగణాలని మూడు విధాలు.
1.
సూర్యగణములు :- ఇవి రెండు. హగణము (UI),
నగణము (III).
2.
ఇంద్రగణములు :- ఇవి ఆరు. ‘నల, నగ, సల, భ, ర, త’ గణాలు.
నలము - IIII
నగము - IIIU
సలము - IIUI
భగణము - UII
రగణము - UIU
తగణము - UUI
3.
చంద్రగణాలు :- రగము (UIUU), నగగము (IIIUU),
తగము (UUIU),
సలగము (IIUIU),
భగురువు (UIIU),
నలగము (IIIIU),
మలఘువు (UUUI),
సగలము (IIUUI),
రలము (UIUI),
నగలము (IIIUI),
తలము (UUII),
సలలము (IIUII),
భలము (UIII),
నలలము (IIII).
పైన చెప్పిన మాత్రాగణాలలో కేవలం సూర్య, ఇంద్ర గణాలు మాత్రమే ప్రధానం. చంద్రగణాలు ‘అక్కరలు’ అనే ఛందస్సుకు చెందినవి. వీటిని ఇప్పుడు నేర్చుకోవలసిన అవసరం
లేదు.
గణ
విభజన :-
పద్యపాదానికి
గురు లఘువులను గుర్తించి, అందులో ఏ గణాలున్నవో తెలిసికొనడం. ఉత్పలమాల మొదలైన
వృత్తాలకు, కందం మొదలైన జాతులకు, ఆటవెలది మొదలైన ఉపజాతులకు ఈ గణ విభజన వేరువేరుగా
ఉంటుంది.
ముందుగా వృత్తాల గణవిభజన చేద్దాం. ఈ
వృత్తాలు కేవలం మూడక్షరాల గణాలతో ఏర్పడతాయి. చివర ఒక అక్షరం లేదా రెండక్షరాలు
మిగలవచ్చు. సాధారణంగా గురువు మిగిలితే ‘గ’ అనీ, ఒక లఘువు, గురువు మిగిలితే ‘వ’
అనీ, రెండు గురువులు మిగిలితే ‘గగ(గా)’ అనీ గుర్తించాలి.
ఉదా…
శ్రీవేంక టేశద యితే త వ సుప్ర భాతమ్
UU I UI I
I U I I U I
U U
త
భ జ జ
గగ.
విజయీ భవ వేం కటశై లపతే
I I U I I U I I U I I U
స
స స స
ఇంతలు గన్నులుం డఁ దెరు వెవ్వరి వేడేదు
భూసురో త్తమా
U I I U I U I
I I UI
I U I I U
I I I U
భ
ర న భ
భ ర వ
స్తుతమ తి యైన యాంధ్రక వి ధూర్జ టి పల్కు
ల కేల కల్గెనో
I
I I I
U I U
I I I
U I I
U I I U I
U I U
న
జ భ జ జ జ
ర
తల్లీ
ని న్నుఁ దలం చి పుస్త కము చే తంబూ
ని తిన్ నీ వు నా
UU U I I U I
U I I
I U U
U I U
U I U
మ
స జ స త త
గ
సరి బే సై రిపు డేల భా స్కరులు భాషానా
థ పుత్రా వసుం
I
I U U I I U I U I
I I U
U U I U U
I U
ఇలాగే
మీరు కొన్ని వృత్తాలను (ఉత్పలమాల, చంపకమాల, శార్దూలం, మత్తేభం) తీసికొని గణవిభజన
చేయండి.