‘శివాని’ శబ్ద చర్చ

మిస్సన్న గారు చెప్పిన వనమయూరము .............

    నీ పద సరోజముల నీడయె భవానీ
    ఆపదల బాపి యిడు హాయిని శివానీ
    కోపమును బూనకుము క్రూరులని మాపై
    పాపలము తల్లి యెడ బాయకుము నీవై.
* * * * * * * * *
పండిత నేమాని గారు చెప్పారు...
    అయ్యా శ్రీ మిస్సన్న గారూ!
    శివా అంటేనే పార్వతీదేవి. సంస్కృతములో శివా అనే శబ్దము చివరి దీర్ఘము తొలగగా తెలుగులో శివ అవుతుంది. అంటే శివ అనే పదము శివ పార్వతులకు ఇద్దరికీ అన్వయించును. శివానీ అనే ప్రయోగము సాధువు కాదు. మృడానీ, రుద్రాణీ, బ్రహ్మాణీ, ఇంద్రాణీ అనే పదములు సాధువులే. స్వస్తి.
* * * * * * * * * *
కంది శంకరయ్య చెప్పారు...
    పండిత నేమాని వారూ,
    ‘శివాని’ శబ్దం సాధుప్రయోగం కాదన్నారు. శివుడు శబ్దానికి ‘సాధువుల హృదయమున శయనించువాడు, మంగళప్రదుడు’ అనే వ్యుత్పత్త్యర్థాలున్నాయి. ఆవిధంగా శివ శబ్దానికి సాధువుల హృదయమున శయనించునది, మంగళప్రద’ అని అర్థం చేసికొన వచ్చు. సూర్యరాయాంధ్రనిఘంటువు ‘శివాని’ శబ్దానికి శివుని భార్య, పార్వతి అని అర్థాలిచ్చింది. పర్యాయపద నిఘంటువులో పార్వతికి శివ, శివాని రెండు పదాలూ ఇచ్చింది.
* * * * * * * * * *
పండిత నేమాని గారు చెప్పారు...
అయ్యా! డా. ఏల్చూరి మురళీధర్ గారూ! శుభాశీస్సులు.
    శంకరాభరణము బ్లాగులో ఈ మధ్య మీరు కనబడుట లేదు.  మాకు ఎంతో వెలితిగా నున్నది.  మీరు అప్పుడప్పుడైనా వీలుచేసికొని బ్లాగుకి కొంత టైము కేటాయించండి. 
    ఈ బ్లాగులో శ్రీ మిస్సన్న గారు శివాని అనే పదము వాడితే నేను సాధువు కాదేమో ననే  అభిప్రాయమును వెలిబుచ్చేను. నేను పూర్వము ఆవిధముగా వినినాను. నాది కేవలము శ్రుతపాండిత్యమే.  శ్రీ శంకరయ్య గారు ఆ అభ్యంతరమును త్రోసిపుచ్చేరు.  సూర్యరాయ ఆంధ్ర నిఘంటువు శివాని పదమును సమర్థించింది అన్నారు.  మీరు మరి కొంచెము విపులముగా మాకు తెలియజేయ గలరు. స్వస్తి! 
ఇట్లు
మీ శ్రేయోభిలాషి,
నేమాని రామజోగి సన్యాసి రావు
* * * * * * * * *
డా. ఏల్చూరి మురళీధర్ గారు చెప్పారు......
పూజ్యశ్రీ గురుదేవులకు
విహితానేకప్రణామములతో,
మీ లేఖను చదివి ఎంతో సంతోషమైంది. అత్మీయమైన మీ కుశలానుయోగానికి ధన్యవాదాలు. కోరిక ఎంత ఉన్నా తీరిక ఏ మాత్రం లభింపక ఇటీవల శ్రీ శంకరాభరణం బ్లాగును చూడటం వీలుపడలేదు. మీరు ఆదేశించినట్లు - తప్పక పాల్గొనే ప్రయత్నం చేస్తాను.
"శివానీ" శబ్దాన్ని గుఱించి బ్లాగులో శ్రీ మిస్సన్న గారు ఏమని ప్రయోగించారో నేను చూడలేదు కాని, రూపసాధన ప్రక్రియ విషయమై నా అభిప్రాయం ఇది:
స్త్రీప్రత్యయప్రకరణంలో “శివానీ” శబ్దాన్ని "శివస్య స్త్రీ" అనే అర్థంలో శివ+అన్+ఈ అని విధించి సాధింపవచ్చును. మోనియర్ విలియమ్స్, వామన శివరామ ఆప్టే, శబ్దార్థకల్పతరువు, సూర్యరాయాంధ్ర నిఘంటువు వంటి అకారాదినిఘంటువులలో శివాని = పార్వతి అని పేర్కొనబడిన మాట నిజమే.
అయితే, సంస్కృతంలో అమరకోశం, త్రికాండశేషం, వైజయంతి, విశ్వం, మేదిని, మంఖకోశం వంటి ప్రసిద్ధకోశాలేవీ “శివానీ” శబ్దాన్ని చూపలేదు. అమరకోశవ్యాఖ్యానాలలో ప్రామాణికమైన రామాశ్రమి 1. శివా 2. శివీ అన్న శబ్దాలను మాత్రం సాధించి, “శివానీ” రూపాన్ని ప్రస్తావింపలేదు.
ఈ సందర్భంలో పాణినీయం (4:1:49) "ఇన్ద్ర-వరుణ-భవ-శర్వ-రుద్ర-మృడ-హిమ-అరణ్య-యవ-యవన-మతుల-ఆచార్యాణాం అనుక్" అన్న సూత్రంలో "శివ" శబ్దాన్ని చేర్చుకోకపోవటం వల్ల మీరన్న సందేహానికి తావు కలిగి ఉంటుంది. “భవ” శబ్దం నుంచి “భవాని”; “ఇన్ద్ర” శబ్దం పైని “ఇన్ద్రాణి” ఏర్పడ్డ తర్వాత “భవా”, “ఇన్ద్రా” మొదలైన శబ్దాలు ఏర్పడలేదు. ఆ ప్రకారమే “శివా”, “శివీ” శబ్దాలేర్పడిన తర్వాత “శివాని” సాధ్యం కాదని మీరు చదివిన వ్యాసకర్త భావించారేమో!
అంతేగాక, సంస్కృతంలో ప్రసిద్ధములైన లలితా సహస్రనామ - రామాయణ - మహాభారత - శ్రీ శంకరాచార్య స్తోత్రాదులలో,  ప్రసిద్ధకావ్యాలలో ఎక్కడా శివానీ శబ్దం ప్రయుక్తమైనట్లు జ్ఞాపకానికి రావటం లేదు. ప్రసిద్ధ కవిప్రయోగాలేవీ స్ఫురింపలేదు. ప్రాచీనప్రయోగాలు మృగ్యాలేమో!  శ్రీనాథుని భీమేశ్వరపురాణంలో ప్రయుక్తమైనట్లు లేదు. కాశీఖండంలో గుర్తుకు రాలేదు. ఇంకా గుర్తుచేసుకోవాలి.
సంస్కృతవ్యాకరణము యొక్క flexibility కారణంగా ఏ పదానికి ఏ అర్థాన్నైనా సాధింపవచ్చుననేది అనేకార్థకావ్యకవులు మనకు ఉపదేశించారు. కాబట్టి - కవిప్రయోగం లేకపోయినా శివ శబ్దాన్ని ప్రాతిపదికంగా స్వీకరించి, పై సూత్రాధారాన "అనుక్" + "ఙీష్" చేర్చితే "శివానీ" అని వాడుకోవచ్చునని నా అభిప్రాయం.
మీరు, శంకరయ్య గారు, మిత్రులందఱూ క్షేమమే కదా! అందఱికీ నా నమస్కారములు.    
విధేయుడు,
ఏల్చూరి మురళీధరరావు